ANH VÂN

Vô Quy

Lãng Nhân

Vô Quy là một hoạ sĩ tài danh mà người dân làng Vĩnh Trạch đều biết tiếng nhưng không được mọi người kính trọng vì cho ông là kẻ chỉ biết có tiền. Không ai biết gốn gác của Vô Quy ra sao, từ đâu đến, chỉ biết được trong một ngày đầu Xuân đẹp trời, người dân làng Vĩnh Trạch thấy một người đàn ông có vẻ phong trần nhưng còn rất trẻ, gương mặt tuấn tú, khôi ngô. Đôi mắt như sao trời hàm chứa một nghị lực vô biên. Bộ y phục lấm bụi đường, mái tóc bồng bềnh che cả hai tai và phủ dài chí ót. Hai tay xách hai cái túi vải lớn đã cũ, đến dựng một túp lều tranh ở cuối làng bên cạnh một bụi trúc già. Sáng hôm sau, người dân trong làng thấy chàng hoạ sĩ phong trần đó đem tranh ra trưng bày ở đầu làng, cạnh ngôi chợ nhỏ để mọi người đến xem. Kẻ sĩ trong làng nghe tin cũng tò mò đến thưởng thức những bức tranh tuyệt mỹ của Vô Quy.

Trúc Lang là một kẻ sĩ văn hay chữ tốt, được mọi người thương mến và kính trọng, phục tài Vô Quy, bước tới làm quen và đặt ra nhiều câu hỏi:

- Thưa hoạ sĩ, thật hân hạnh cho người dân làng Vĩnh Trạch chúng tôi được tiếp đón một hoạ sĩ tài hoa như ông. Vậy ông có thể cho chúng tối biết quý danh và ông từ đâu tới chăng?

Vô Quy mỉm cười thật tươi và trả lời vui vẻ:

- Thưa tiên sinh, tôi không có quý danh. Tên chữ của tôi là Vô Quy. Tôi chỉ là một kẻ lang bạt kỳ hồ, làm bạn cùng mây nước, trăng sao. Không ở một nơi nào nhất định nên bằng hữu bốn phương gọi tôi là Vô Quy Lãng Nhân.

- Thế ông có thể cho chúng tôi biết quan niệm về nghệ thuật của ông chăng?

- Xin tiên sinh đặt câu hỏi rõ hơn.

- Theo ông thì nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh?

Vô Quy trả lời không đắn đo:

- Với tôi bao giờ nghệ thuật cũng vị nhân sinh. Nghệ thuật phục vụ con người, làm đẹp cuộc sống, làm đời sống con người thêm phần đa dạng và phong phú. Riêng tôi, tôi chỉ phục vụ những người giàu có, lắm bạc nhiều tiền mà thôi.

Gương mặt Trúc Lang tối sầm lại và nét bất mãn hiện rõ lên đôi mắt, đồng thời bên ngoài cũng có những tiếng sầm xì to nhỏ phản đối câu trả lời của Vô Quy nhưng chàng vẫn thản nhiên mỉm cười.

Trúc Lang hỏi:

- Thế ông cho rằng những người nghèo như chúng tôi không có đời sống tinh thần chăng?

Vô Quy điềm đạm trả lời:

- Thưa tiên sinh, tôi không bảo thế. Người nghèo vẫn có đời sống tinh thần nhưng cơm gạo cần hơn. Ngày nào tất cả mọi người có cơm đủ no, áo đủ ấm, lúc đó mới cần đến những thứ nầy. Trong lúc hầu hết người dân trong làng Vĩnh Trạch cơm chưa đủ no lòng, áo chưa đủ ấm thân, trẻ con chưa được đến trường, người già không được săn sóc chu đáo thì những bức tranh của tôi chỉ là những thứ xa xỉ đối với họ. Vả lại khi tôi vẽ một bức chân dung hay một bức tranh cho họ thì họ trả công tôi bằng cái gì đây?

Người chung quanh kể cả Trúc Lang đều bất mãn với câu trả lời của Vô Quy nhưng không ai bắt bẻ được câu nói của chàng. Mọi người tản dần, ai trở về phần việc nấy.

Vô Quy bỗng quay về phía Trúc Lang, hỏi:

- Thưa tiên sinh, có phải quý danh của tiên sinh là Trúc Lang chăng?

Trúc Lang vừa quay lưng bỏ đi, nghe hỏi, ngạc nhiên dừng chân lại:

- Sao ông biết tên tôi?

- Ông là một kẻ sĩ văn hay chữ tốt trong làng Vĩnh Trạch nầy, ai lại không biết danh.

Vừa nói Vô Quy vừa móc trong túi áo ra một cái phong bì lớn trao cho Trúc Lang:

- Tiên sinh về nhà mở phong bì ra đọc những lời tôi viết và xin làm theo những lời tôi dặn.

Nghe Vô Quy nói như ra lệnh khiến Trúc Lang muốn nổi nóng nhưng Trúc Lang vốn là người quân tử, tâm tính như thuỷ, công phu hàm dưỡng rất cao và cũng vì tò mò muốn biết Vô Quy viết gì trong đó nên nhẫn nhịn trả lời:

- Tôi sẽ đọc lá thư của ông nhưng tôi không hứa gì với ông cả.

Vô Quy trả lời:

- Vâng, tôi chỉ cần có vậy.

Vô Quy cuốn những bức tranh lại rồi trở về túp lều tranh của mình bên cạnh bụi trúc già ở cuối làng.

Tin Vô Quy, một hoạ sĩ tài danh đến làng Vĩnh Trạch và chỉ đặc biệt phục vụ cho những kẻ lắm bạc nhiều tiền chẳng mấy chốc đồn đã ra khắp nơi. Những người giàu có mời Vô Quy đến tận nhà vẽ chân dung cho ông bà, cha mẹ họ để chẳng may những người thân yêu nầy mất đi thì có di ảnh để lại thờ phượng. Trước khi vẽ, bao giờ Vô Quy cũng định giá cả trước và đưa giá ra thật cao, đôi lúc khiến khách hàng nổi giận.

Một hôm Vô Quy được vị Hương Cả trong làng mời đến nhà vẽ chân dung cho ông và Vô Quy đưa ra cái giá một trăm lạng bạc khiến ông Hương Cả nổi trận lôi đình:

- Một bức hoạ chân dung cao lắm là năm mười lạng bạc mà mầy đòi tao phải trả đến một trăm lạng.

Vô Quy mỉm cười, trả lời:

- Yêu cầu ông dành cho nghệ sĩ một tối thiểu lòng kính trọng, xin vui lòng thu hồi hai tiếng “mầy tao” lại. Nếu ông nhờ một trăm hoạ sĩ đến, mỗi người hoạ cho ông một bức chân dung rồi tôi cũng hoạ cho ông một bức. Khi bức hoạ của tôi hoàn tất, ông sẽ đốt một trăm bức hoạ kia đi. Nghĩ lại giá tiền tôi đưa ra vẫn còn rất rẻ.

Nghe câu nói đầy vẻ cao ngạo của Vô Quy, ông Hương Cả giận lắm nhưng cũng nói:

- Thôi được, mầy... à hoạ sĩ bắt đầu vẽ đi.

Ông Hương Cả, áo dài khăn đóng chỉnh tề ngồi ngay ngắn trên chiếc ghế bằng gỗ giáng hương nạm ốc xa cừ cho hoạ sĩ vẽ. Vô Quy bày giá vẽ và dụng cụ ra. Chàng đứng im lặng một lúc, tìm những nét đặc biệt trên gương mặt rồi say mê làm việc. Chỉ trong vòng tàn hai nén hương, bức hoạ đã thành hình.

Ông Hương Cả bước tới, trợn mắt há miệng nhìn bức chân dung của ông mà có cảm tưởng như ai cắt cái đầu của ông đặt trên miếng vải. Ông bước chồm tới về phía Vô Quy, ôm nghệ sĩ tài hoa nầy vào lòng vừa nói:

- Ông quả là một hoà sĩ tài hoa hiếm có trong đời.

Rồi quay về phía nhà sau, ông la lớn:

- Gia nhân đâu! Hãy bày rượu thịt ra đây để ta được cái hân hạnh uống vài chung rượu nhạt với một thiên tài hiếm có trong đời.

Vài ngày sau đó, tiếng đồn về tài năng của Vô Quy vang đi rất xa. Những người giàu có dư ăn, dư mặc trong làng thi nhau mời Vô Quy đến vẽ chân dung hoặc những bức tranh để trang trí trong nhà. Ai cũng phàn nàn Vô Quy tính tiền quá đắt nhưng khi bức trang hoàn tất thì mọi người đều phải công nhận rằng tài năng của Vô Quy quả hiếm có trong đời.

Người dân nghèo trong làng Vĩnh Trạch, ai cũng khinh ghét Vô Quy nhưng mọi người đều lạ lùng là Trúc Lang, kẻ sĩ được kính nể nhất trong làng, mỗi lần gặp Vô Quy đều cúi đầu chào một cách kính cẩn. Người ta không biết trong phong bì mà Vô Quy đã gởi cho Trúc Lang đã viết những gì trong đó. Tài năng của Vô Quy đồn tới giai nhân Tiểu Phượng trong làng.

Một hôm Tiểu Phượng sai giai nhân mời Vô Quy đến nhà hoạ cho nàng bức chân dung. Tiểu Phượng là con gái độc nhất của ông Bá Hộ Cẩn, mồ côi mẹ từ thuở nhỏ. Thương con, bá hộ Cẩn không thèm tuc huyền, sống thui thủi với đứa con gái mà ông thương yêu như vàng ngọc. Nhiều lần bá hộ Cẩn nài ép con lập gia đình để sau nầy ông yên lòng nhắm mắt nhưng trai tráng trong làng không ai lọt được vào mắt xanh của Tiểu Phượng, kể cả Trúc Lang. Tiểu Phượng cho rằng Trúc Lang chỉ là kẻ sĩ yếm thế, không chịu dấn thân nên không thể làm nên chuyện lớn. Gia đình giàu có nức tiếng, ruộng cò bay thẳng cánh nhưng từ ngày bá hộ Cẩn qua đời, Tiểu Phượng sống trơ trọi một mình trong ngôi nhà khang trang rộng rải. Tiền bạc không biết tiêu xài sao cho hết nên nàng đâm ra xem thường tiền bạc. Nghe Vô Quy là một nghệ sĩ có tài nhưng chỉ biết có tiền nên Tiểu Phượng có ý khinh ghét.

Vô Quy đến. Cả hai sững sờ nhìn nhau một lúc nhưng Tiểu Phượng không thèm mời ngồi, đặt ngay câu hỏi:

- Nghe ông chỉ phục vụ những kẻ có tiền thôi phải không?

- Thưa phải.

- Nghe nói trong đời, ông chỉ biết có tiền thôi phải không?

Vô Quy vẫn thản nhiên trả lời:

- Thưa phải.

Tiểu Phượng nói tiếp:

- Một nghệ sĩ mà trong đầu...

Vô Quy ngắt ngang:

- Tôi đến để làm việc cho tiểu thư không phải đến để tiểu thư phỏng vấn. Nếu thời gian kéo dài ra thì số tiền tôi tính càng cao lên. Xin tiểu thư đi ngay vào đề cho.

Tiểu Phượng giận đến xanh mặt nhưng cố dằn lòng, hỏi:

- Tôi muốn ông hoạ chân dung cho tôi. Xin ông cho biết giá.

Vô Quy hỏi:

- Tiểu thư muốn hoạ bán thân hay toàn thân?

- Toàn thân.

- Năm trăm lạng bạc.

Tiếng “năm trăm lạng bạc” lạnh, sắc phát ra nghe như tiếng pha lê rơi xuống nền gạch làm Tiểu Phượng lẫn cô nữ tỳ sững sờ.

Tiểu Phượng hỏi lại:

- Năm trăm lạng bạc?

- Vâng, năm trăm lạng bạc.

- Một bức chân dung năm trăm lạng bạc?

- Vâng, năm trăm lạng bạc.

Giọng của Tiểu Phượng lạnh lùng:

- Được, tôi nhận lời. Ông bắt đầu làm việc là vừa.

Tiểu Phượng đến ngồi trên chiếc ghế mây, cạnh cái bàn nhỏ, bên trên đặt một cái bình hoa bằng thuỷ tinh loại đắt tiền, có cắm một đoá hoa hồng màu trắng tuyệt đẹp.

Vô Quy đứng im, nhìn chăm chú vào mắt Tiểu Phượng một lúc. Ánh mắt sáng ngời của Vô Quy làm Tiểu Phượng vội vàng nhìn sang nơi khác.

Vô Quy nói:

- Xin tiểu thư đừng nhìn nơi khác. Hãy quay ánh mắt trở về hướng cũ.

Tiểu Phượng bỗng la lên:

- Nhưng xin ông đừng nhìn chăm bẳm vào mặt tôi chớ.

Vô Quy mỉm cười, không lộ vẻ gì nóng giận. Chàng nói nhẹ nhàng:

- Không nhìn vào mặt tiểu thư thì làm sao vẽ chân dung tiểu thư. Nhìn cái hoa hồng đặt cạnh tiểu thư, bỗng nhiên tôi đâm ra thương hại nó.

- Tại sao?

- Vì tiểu thư đẹp quá khiến nó trở thành trơ trẽn.

Tiểu Phượng đỏ mặt nhưng giữ thái độ im lặng. Sau khi nghỉ xả hơi hai lần, bức chân dung đã thành hình. Đây là buổi làm việc mà Vô Quy thấy mệt nhọc nhất trong đời cầm cọ của chàng. Chàng đã say mê ngắm cái dung nhan nguyệt thẹn hoa nhường và để hết tâm trí đưa những nét cọ điêu luyện lên xuống như gió cuốn mây bay nên khi buông cọ ra, Vô Quy thấy tinh thần mỏi mệt. Chàng thở phào một cái thật mạnh rồi đứng yên nhìn tác phẩm của mình. Chàng nghiêng mình mời Tiểu Phượng:

- Mời tiểu thư đến xem có vừa ý chăng?

Tiểu Phượng đứng ngây người nhìn bức chân dung của mình mà không tin trên đời nầy có người tài hoa như vậy. Nàng buột miệng:

- Trông bức hoạ như có sự sống. Ông là một nhân tài hiếm có trên đời nhưng tiếc rằng trong cuộc sống, ông lại xem đồng tiền trên hết. Một tâm hồn như vậy không thể là hoạ sĩ được. Ông chỉ là một anh thợ vẽ có tài mà thôi.

Vô Quy mỉm cười hỏi:

- Tiểu thư phân biệt sự khác nhau thế nào giữa anh thợ vẽ và một hoạ sĩ?

Giọng Tiểu Phượng đầy vẻ kiêu ngạo.

- Ông không phân biệt được à? Để tôi giải thích cho ông hiểu. Một anh thợ vẽ, vẽ bằng ánh mắt và bàn tay, còn một hoạ sĩ cũng vẽ bằng ánh mắt và bàn tay mà còn với tất cả sự rung cảm của tâm hồn nữa.

Vô Quy hỏi:

- Nếu tôi không đặt cả tâm hồn vào việc sáng tác, không rung cảm được cái sắc đẹp của tiểu thư thì làm thế nào bức hoạ có sự sống như tiểu thư vừa mới khen.

Tiểu Phượng đỏ mặt không trả lời được. Nàng phát nổi nóng khi thấy ánh mắt Vô Quy loé lên tia sáng như giễu cợt. Tiểu Phượng là thứ cành vàng lá ngọc, quen sống trong sự nuông chiều của cha già và sự hầu hạ của đám gia nhân trong nhà, chưa ai dám trái ý hay vô lễ với nàng. Nay thấy ánh mắt như giễu cợt của Vô Quy, nàng cho rằng đã bị xúc phạm nên buông lời sỉ mạ Vô Quy:

- Một nghệ sĩ mà trong đầu chỉ biết có tiền thì khối óc đó chỉ là một thứ bùn nhơ.

Vô Quy không còn kiên nhẫn nổi, quắc mắt nhìn Tiểu Phượng:

- Nầy tiểu thư, tiểu thư có biết đương nhiên xúc phạm đến kẻ khác là hành động của hạng người thiếu giáo dục không? Tiểu thư cho rằng trong đầu tôi chỉ biết có tiền, thế còn tiểu thư? Nhà tiểu thư ruộng cò bay thẳng cánh, đem cho tá điền mướn với giá cắt cổ, lại cho bọn trung gian đứng ra thu lúa. Bọn nầy dựa vào thế lực của tiểu thư, tác oai tác phúc, làm khổ dân nghèo. Tiểu thư có biết chuyện đó không? Có lẽ tiểu thư còn nhỏ quá, tối ngày chỉ quanh quẩn trong tháp ngà nên không biết gì về những việc làm đó, có từ đời ông, đời cha của tiểu thư. Trong đời, tiểu thư chưa hề đổ ra một giọt mồ hôi mà lúa thóc chứa đầy vựa, còn dân nghèo làm đầu tắt mặt tối mà vừa xong mùa gặt đã không còn một hạt lúa trong nhà. Có khi nào tiểu thư đem một hạt lúa ra bố thí cho kẻ nghèo đói không? Hay tiểu thư vẫn thản nhiên trước sự khổ đau của những người sống chung quanh tiểu thư? Như vậy khối óc của tiểu thư có phải là một thứ bùn nhơ không?

Vô Quy trở giọng hét lớn:

- Tiền công trả cho tôi đâu, đem ra ngay. Tôi không muốn đứng trong ngôi nhà nầy nữa.

Tiếng hét của Vô Quy làm Tiểu Phượng run lên nhưng bản tính ương ngạnh, nàng ném tiền xuống đất vừa nói:

- Đó, tiền đó, lấy rồi cút khỏi mắt ta.

Vô Quy nhẫn nại, cúi xuống nhặt tiền rồi bước ra khỏi nhà Tiểu Phượng.

* * *

Một tuần lễ sau, Vô Quy đang ngủ trưa thì có gia nhân của Tiểu Phượng mời Vô Quy đến nhà. Vô Quy vội vã thay quần áo và mang túi vải đồ nghề theo.

Bước chân vào nhà, Vô Quy thấy Tiểu Phượng đang ngồi trên cái ghế bành bọc da, trang điểm cực kỳ mỹ lệ. Giữa phòng khách có dựng một cây cột nhỏ bằng đồng sáng ngời, phía trên có bốn cái móc nhỏ, treo một cái quần lót đàn bà.

Tiểu Phượng cất tiếng chào, giọng mỉa mai:

- Chào hoạ sĩ tài danh của làng Vĩnh Trạch.

- Chào tiểu thư. Tôi chỉ là kẻ rày đây mai đó. Tôi không phải người của làng Vĩnh Trạch.

- Hôm nay tôi mời ông đến vẽ cái quần lót của tôi. Ông định giá bao nhiêu?

Gương mặt Vô Quy vẫn bình thản, chàng trả lời:

- Một ngàn lạng bạc.

- Được lắm. Tôi muốn ngồi đây xem ông làm việc.

- Tiểu thư cứ tự nhiên.

Vô Quy đem đồ nghề ra, theo thói quen thường lệ, chàng đứng nhìn chăm chú cái quần lót rồi bắt tay vào việc. Thời gian hút chưa tàn điếu thuốc Vô Quy đã vẽ xong.

Tiểu Phượng đứng xem. Tuy không nói ra nhưng nàng cũng phải công nhận Vô Quy quả là một hoạ sĩ tài hoa hiếm có trong đời. Nàng lên tiếng mỉa mai, để trả thù lần trước đã bị Vô Quy lớn tiếng nhục mạ.

- Một hoạ sĩ chỉ biết có tiền như ông thì chỉ đáng vẽ cái quần lót của tôi thôi.

Vô Quy cười lạt:

- Tâm hồn tôi trong sáng như nhật nguyệt, bao la như biển cả thì cái quần lót của tiểu thư đâu thể làm vẩn đục tâm hồn tôi được. Vả lại tôi từng vẽ chân dung cho tiểu thư và tôi không bao giờ có ý so sánh giá trị con người của tiểu thư với cái quần lót.

Tiểu Phượng tái mặt.

- Tiểu thư trả tiền để tôi còn ra về.

Trả tiền xong, Tiểu Phượng đứng nhìn theo chàng hoạ sĩ kỳ lạ, con người mà nàng vừa khinh ghét, vừa sợ hãi và vừa thán phục.

* * *

Cả tuần nay, dân chúng trong làng Vĩnh Trạch xôn xao bàn tán vì trong làng sẽ có được một ngồi trường cho trẻ con đến học không phải trả tiền. Trên miếng đất cạnh bụi trúc già, nơi Vô Quy dựng túp lều tranh, công nhân đang hăng hái làm việc. Gạch được chuyển lên từ những chiếc ghe chài lớn trên con sông gần đó. Công việc do Trúc Lang đứng ra quán xuyến. Nhiều người tò mò hỏi Trúc Lang, ai là người đã bỏ tiền ra cất ngôi trường thì Trúc Lang chỉ trả lời là của một ân nhân xin được giấu tên. Nhiều thanh niên không có việc làm cũng nhào vô tiếp việc mà không nhận tiền công. Vô Quy cũng đứng đó nhìn mọi người làm việc, gương mặt rạng rỡ như ánh sáng ban mai. Dưới chân chàng là hai cái túi vải đã bạc màu. Hôm nay là ngày Vô Quy rời làng Vĩnh Trạch và chàng cũng không biết mình sẽ đến đâu. Bên cạnh chàng là Trúc Lang và vài kẻ sĩ trong làng, ai ai cũng tỏ ra lưu luyến và buồn bã vì sự ra đi của Vô Quy.

Trong lúc mọi người đang đứng nhìn công nhân làm việc thì có bốn lực điền khiêng cái kiệu chạy nhanh đến và dừng lại chỗ Vô Quy. Một thanh niên đến trước mặt Vô Quy, cúi đầu thật sát và thưa rằng:

- Thưa ông, tiểu thư chúng con kính mời ông đến cho tiểu thư thưa việc. Mong ông đừng để tiểu thư con thất vọng.

Vô Quy lưỡng lự đưa mắt nhìn Trúc Lang như hỏi ý kiến nhưng Trúc Lang chỉ mỉm cười, im lặng. Không để cho Vô Quy kịp quyết định, hai thanh niên cúi xuống xách hai cái túi vải lớn để lên kiệu rồi cúi đầu mới:

- Kính mời ông.

Vô Quy miễn cưỡng bước lên kiệu. Bốn anh lực điền khiêng chiếc kiệu chạy nhanh, chẳng mấy chốc đã đến nhà. Vừa bước xuống Vô Quy đã thấy Tiểu Phượng đang đứng đợi ở cổng ngoài. Hôm nay nàng không trang điểm nhưng đôi môi vẫn đỏ, đôi má vẫn hồng và làn da trắng mát. Vô Quy ngạc nhiên về thái độ của Tiểu Phượng. Chàng tự hỏi: “Cô gái kênh kiệu ngày nào đây sao?” Và trong lòng gợn lên một chút xao xuyến.

Tiểu Phượng đưa tay nắm tay Vô Quy dẫn vào nhà. Bọn gia nhân ngạc nhiên lõ mắt đứng nhìn.

Vào đến phòng khách, tự tay Tiểu Phượng kéo ghế mời Vô Quy ngồi. Nàng quỳ gối xuống thảm, bưng bình trà mạn đà rót vào hai cái chén nhỏ bằng bích ngọc, đoạn hai tay dâng chén trà lên mời Vô Quy rồi ngồi xuống đối diện với chàng.

Vô Quy dùng hai tay nhận chén trà từ tay Tiểu Phượng vừa nói với giọng đầy cảm xúc:

- Tiểu thư quá đa lễ.

Tiểu Phượng hỏi:

- Mời ông dùng trà. Có phải hôm nay ông rời làng Vĩnh Trạch chăng?

- Thưa phải.

Gương mặt Tiểu Phượng bỗng thoáng nét buồn bã:

- Xin ông tha cho tôi cái tội đã cố tình làm nhục ông. Tôi như con ếch nằm trong đáy giếng, thấy trời bằng vung.

Vô Quy cười buồn:

- Xin tiểu thư an lòng. Tôi lúc nào củng cố gắng quên đi những điều mà người khác cố ý hay vô tình làm tôi đau lòng. Nếu ở đó chấp nê những điều nhỏ nhặt thì người ta sẽ không làm được việc gì cả. Mời tiểu thư dùng trà.

Hai người nâng chén trà vừa nhìn nhau vừa uống từng ngụm nhỏ.

Tiểu Phượng hỏi:

- Có phải ngôi trường do ông đã bỏ tiền ra xây cất chăng?

- Sao tiểu thư nghĩ vậy?

- Tôi đoán thế. Vì ở đây, tất cả con cái nhà giàu đều được gởi ra tỉnh học nên những người có tiền đâu ai nghĩ đến chuyện nầy. Vả lại những người giàu có trong làng chỉ muốn người dân mãi mãi thất học để dễ bốc lột hơn. Còn Tiểu Phượng tuy đã hai mươi tuổi nhưng cứ sống mãi trong tháp ngà như lời ông đã nói nên thật tình Tiểu Phượng chẳng hiểu biết gì. Tiểu Phượng cũng muốn sống một cuộc đời có ích cho người khác nhưng không ai hướng dẫn. Việc làm của ông đã khiến Tiểu Phượng suy nghĩ bao đêm dài.

Mắt Vô Quy chợt sáng lên nhưng chàng không trả lời thẳng câu hỏi của Tiểu Phượng mà chỉ nói:

- Ngày tôi bước chân đến làng Vĩnh Trạch, tôi chỉ mang theo hai cái túi vải và một chút bạc vụn. Nay tôi rời làng Vĩnh Trạch cũng chỉ hai cái túi vải và một chút bạc vụn trong túi áo.

- Tâm hồn ông cao cả quá. Thế mà có lúc... tôi...

Tiểu Phượng rưng rưng nước mắt nói tiếp:

- Tôi không bao giờ ngờ trong đời lại có người xả thân sống vì kẻ khác. Cả tuần nay, nghe dân làng xôn xao bàn tán về ngôi trường vừa được xây cất, tôi nghĩ ngay đến ông. Nhiều đêm nghĩ đến hành động cao đẹp của ông, tôi đã khóc vì xấu hổ và vô cùng hối hận đã cư xử không phải với ông.

Vô Quy cười thật tươi. Chàng không ngờ hành động của chàng lại thức tỉnh được một cô gái đầy lòng kiêu ngạo như Tiểu Phượng. Chàng nói:

- Ngôi trường đó được thành hình cũng do tiểu thư đóng góp một phần không nhỏ, một ngàn năm trăm lạng bạc.

Mặt Tiểu Phượng đỏ hồng lên trông càng xinh đẹp. Nàng bưng bình trà lên, châm thêm vào chén của Vô Quy. Nàng đáp:

- Ông nói càng làm Tiểu Phượng thêm hổ thẹn nhưng ông có thể cho Tiểu Phượng biết vì lý do gì ông xây ngôi trường mà không là cái bịnh viện hay cây cầu. Những thứ đó dân trong làng đều cần cả.

Gương mặt Vô Quy đầy vẻ phấn khởi. Chàng thấy Tiểu Phượng là người có thể chia sẻ những ưu tư với chàng, khác với Trúc Lang, chỉ biết chờ đợi để làm theo những điều chàng dặn bảo mà không một sáng kiến hay băn khoăn thắc mắc.

- Tiểu thư thấy đó, Vĩnh Trạch là ngôi làng đông dân nhưng hầu hết đều nghèo khổ, chỉ khoảng mười gia đình giàu có mà những gia đình nầy lại sống bám trên sức lao động của những người cùng khổ. Lúa thu hoạch được hầu hết lọt vào vựa lúa của các đại điền chủ còn những người lao động vất vả lại chẳng có gì. Nếu cứ cái đà nầy thì muôn đời những người cùng khổ chỉ là những tên nô lệ cho bọn người giàu có. Xã hội đầy dẫy những bất công như vậy thì chúng ta làm sao có thể ngồi yên.

Tiểu Phượng có vẻ nóng nảy:

- Nhưng ông đi rồi thì những bất công vẫn còn nguyên đó.

Vô Quy mỉm cười:

- Ngôi trường đó sẽ san bằng được những bất công trong tương lai. Việc cải thiện xã hội đâu phải chỉ trong một ngày, một buổi hay một vài năm. Nhờ ngôi trường đó, Trúc Lang cùng vài kẻ sĩ trong làng sẽ đào tạo ra một thế hệ tương lai có học, có hiểu biết và thế hệ tương lai đó sẽ kết hợp lại thành một sức mạnh, giật sập những bất công xã hội. Bây giờ nếu tôi và tiểu thư cùng hợp tác để làm việc nầy thì thế lực của những người giàu có nơi đây sẽ nghiền nát chúng ta.

Tiểu Phượng xoè bàn tay ra làm lưỡi đao chém vào cổ nàng vừa nói:

- Phụp! Cả ông và Tiểu Phượng đều đứt đầu.

Vô Quy cười lớn:

- Đầu của tôi có đứt thì chẳng có gì đáng phàn nàn, còn cái đầu xinh đẹp của tiểu thư mà đứt đi thì đau xót biết chừng nào.

Tiểu Phượng cười giòn giã, đôi mắt sáng ngời đầy vẻ hạnh phúc nhưng rồi nàng lại buồn ngay, âm thanh giọng nói như tiếng thở dài.

- Nhưng rồi ông sẽ ra đi.

Tiểu Phượng đứng dậy lấy cây đờn tì bà vừa nói với Vô Quy:

- Trước giờ ông đi, Tiểu Phượng xin được ngâm tặng ông vài câu thơ tiễn biệt:

Nói xong nàng dạo đàn. Những ngón tay tháp bút mềm mại, dịu dàng lướt trên các dây đàn đưa ra những âm thanh não lòng. Giọng ngâm cất lên êm đềm, buồn bã:

“Rồi mai anh sẽ ra đi.

Bước chân khuấy động xuân thì cỏ non.

Đêm nằm giấc ngủ hao mòn

Soi gương vẫn thấy tình còn quẩn quanh...”*

Tiếng đàn nhỏ dần rồi chấm dứt nhưng dư âm ngân dài như vô tận. Trong khoé mắt của Tiểu Phượng đã rưng rưng hai giọt lệ trong khi Vô Quy ngồi im lặng, đôi mắt mơ màng như thả hồn về chốn thần tiên nào.

Bỗng Tiểu Phượng quỳ sụp xuống cầm lấy tay Vô Quy nói với giọng run run:

- Vô Quy! Anh Vô Quy! Nếu Tiểu Phượng bỏ lại tất cả tài sản cho dân nghèo làng Vĩnh Trạch để theo anh sống cuộc đời rày đây mai đó thì anh có chấp nhận cho Tiểu Phượng theo cùng.

Vô Quy giựt mình sửng sốt. Chàng run lên và đôi mắt rực lên một vùng trời hạnh phúc. Vô Quy chưa kịp nói gì thỉ đã nghe Tiểu Phượng nói tiếp:

- Hai mươi năm nay, em sống như con cá trong chậu, con chim trong lồng, đời sống tuy đầy đủ như vô vị và buồn chán. Bây giờ em muốn thoát khỏi chiếc lồng son để cùng anh bay khắp vùng trời cao rộng, sống một cuộc đời có ý nghĩa. Xin anh đừng từ chối lời cầu xin của em.

Vô Quy cảm động quá, không ngờ đời chàng lại có những giờ phút nầy. Chàng cúi xuống đỡ Tiểu Phượng đứng lên. Vô Quy nói:

- Ôi! Nếu trên bước đường giang hồ, có em bên cạnh thì anh sẽ không còn cô đơn nữa, em sẽ là người bạn đường, người bạn đời và cũng là một tri kỷ của anh.

Tiểu Phượng bật khóc:

- Cám ơn anh Vô Quy. Đời em coi như thoát được cảnh cá chậu chim lồng.

Vô Quy nói tiếp ý nghĩ mình:

- Em Tiểu Phượng, đời người có một điểm giống nhau là ai cũng phải chết nhưng khác nhau ở chỗ là những gì mình làm trong đời sống và những gì mình để lại sau khi chết. Nếu tất cả tài sản của em để lại cho dân nghèo thì cái chương trình của anh càng thêm vững chắc. Anh sẽ nói với Trúc Lang thành lập một nhóm người để kiểm soát việc chi thu. Trích ra một số ruộng đất cho gia nhân của em. Số ruộng đất còn lại sẽ giữ nguyên, cho tá điền mướn với giá rẻ, lấy tiền đó trả công cho những người dạy học, tổ chức những bữa ăn trưa cho học sinh, hoặc giúp cho những người nghèo đói trong làng, anh ra đi càng thêm yên tâm.

Trong lúc Vô Quy say sưa nói về những kế hoạch trong tương lai của làng Vĩnh Trạch thì đầu óc Tiểu Phượng làm việc rất nhanh. Nàng nghĩ, sống đời cá chậu chim lồng dù tiền bạc thừa mứa cũng chẳng hạnh phúc gì. Nay bỏ đi để có một tấm chồng tài hoa, xứng đáng cho mình trao thân gởi phận như Vô Quy thì còn gì hạnh phúc hơn nhưng nàng biết sống cuộc đời lang bạt kỳ hồ như Vô Quy sẽ không có gì bảo đảm. Rồi cũng phải có nhà cửa đàng hoàng để dừng chân trong những lúc mỏi mệt vì cuộc sống. Nàng sẽ giữ lại mớ nữ trang và số tiền bạc trong nhà cũng đủ cho nàng và Vô Quy sống nhàn nhã trong quãng đời còn lại của hai người.

Thế là Trúc Lang và vài kẻ sĩ trong làng được mời tới chia số tài sản của Tiểu Phượng ra theo như kế hoạch của Vô Quy.

Tin Tiểu Phượng để lại tất cả các bất động sản cho dân nghèo đã làm sửng sốt giới giàu có còn đối với người nghèo trong làng thì Vô Quy và Tiểu Phượng là hai thiên thần do Thượng đế sai xuống để cứu giúp họ.

Từ ngày Vô Quy và Tiểu Phượng bỏ đi, theo thời gian, ngôi trường mỗi năm một phát triển rộng ra. Mọi người có ý mong đợi một ngày nào đó hai ân nhân của dân nghèo làng Vĩnh Trạch sẽ trở lại thăm làng nhưng Vô Quy và Tiểu Phượng như hai cánh chim ngàn, bặt vô âm tín. Nhiều người chợt nhớ lại tên chữ của chàng. Vô Quy có nghĩa là không bao giờ quay về.

(*) Thơ Lan Rừng